Kitap nedir, nasıl tarif edilir… Hiç düşündünüz mü… Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) kitabı şöyle tarif ediyor. Periyodik olmayan, 49 veya daha fazla sayfası olan yayınlar kitaptır. Sayfa sayısı ülkelere göre değişebiliyor. Örneğin Norveç, Kanada ve Finlandiya’da kitap tarif edilirken sayfa sayısı 49’dur. Ama Belçika’da 40, Danimarka’da 60, İtalya’da en az 100 sayfa olması gerekir. Türkiye’de ise kitap tanımı için kaç sayfa olması gerektiği henüz belli değil…
Kitap hakkında binlerce sayfa yazılmış, daha da yazılacak. Tek cümleyle özetlersek, “Kitaplar insanın en faydalı dostudur” diyebiliriz. Zaten Romalı filozof, siyasetçi, hatip Çiçero’da şöyle demiş… “Eğer bir bahçeniz ve bir kütüphaneniz varsa ihtiyacınız olan her şeye sahipsiniz.”
Kitaplar yazılmakla iş bitmiyor. Bunların çoğaltılması, duyurulması, satılması, gerekirse yazıldığı dilden başka dildeki insanların da okumaları için tercüme edilip duyurulmasının sağlanması gibi birçok safhası var. İşte bu safhaların bir halkası da kitap fuarlarıdır. Dünyada bu fuarların en önemlisi Almanya’da Frankfurt Uluslar arası Kitap Fuarı’dır.
Frankfurt Türkiye ölçeğine göre küçük bir şehir. Almanya’nın finans merkezi Frankfurt aslında kent merkezindeki gökdelenleri ve bu gökdelenlerin arasındaki tarihi binaları, operası, belediye binası, müzeleri ile ilginç bir kent… Frankfurt Kitap Fuarı’nın tarihçesi 15. Yüzyıl’a dayanıyor. Frankfurt’a yakın Mainz kentinde yaşayan Johannes Gutenberg 15. Yüzyıl’da matbaayı buluyor. Matbaanın icadıyla o dönemlerde zaten fuar, panayırlar kenti olan Frankfurt’un da entelektüel çehresi de etkileniyor. Frankfurt’ta kitaplar sergileniyor. Kitap fuarı 18. Yüzyıl’da Frankfurt’tan dönemin yayıncılık merkezi olan Leipzig’e kaysa da, savaş sonrası tekrar Frankfurt’a dönüyor. Savaş sonrası ilk kitap fuarı 18-23 Ekim 1949 arası yapılıyor.
Bu yılki Frankfurt 67. Uluslararası Kitap Fuarı 14-18 Ekim günleri arasında yapıldı. Fuara her yıl yaklaşık 100 ülkeden 7 bin civarında yayıncı katılıyor. Fuarı 300 bin civarında geziyor. Fuarın bir de “onur konuğu” ülkesi var. 1976’da iki yılda bir yapılan bu uygulama 1988’de her yıla dönüşmüş. Bu yıl 25’inci “Onur konuğu” ülke Endonezya idi. 2016’da Hollanda/Flamanlar, 2017’de Fransa, 2018’de Gürcistan olacak. 1985’ten beri fuara katılan Türkiye ise 2008 yılında “Onur Konuğu” oldu. Onur konuğu ülkeye fuarı önce ve fuar sonrası da yaptığı etkinliklerle ülkesini tanıtma fırsatı veriliyor.
Her yıl fuarın kapandığı Pazar günü de Alman Yayıncılar Birliği’nin barış ödülü veriliyor. Bu ödül 1997’de Yaşar Kemal’e, 2005’te Orhan Pamuk’a verilmişti. Ödül töreni Frankfurt’taki tarihi Pauls Kilisesi’nde yapılıp televizyondan naklen yayınlanıyor. Almanya’nın ilk ulusal meclisi 31 Mart 1942’de Paulskirche’de toplanıp ilk anayasayı yapmış. Ödül bu yıl İranlı yazar Navid Kermani’ye verildi.
Frankfurt Kitap Fuarı, bir sergi fuarından kitapçılık sektöründe daha çok telif haklarının alınıp satıldığı, yazarlarla anlaşmaların yapıldığı, telif ajanslarının aktif olduğu bir fuardır. Frankfurt’un yanısıra her yıl Mart ayında edebiyat ağırlıklı Leipzig Kitap Fuarı düzenleniyor. Bu yıl yapılan 12-15 Mart arasında yapılan 20. Leipzig Kitap Fuarı’na 40 ülkeden iki bine yakın yayıncı katıldı. Bu fuarı her yıl 200 bin kişi ziyaret ediyor.
Almanya’nın dışında Londra, Paris, Moskova, Madrid, Pekin fuarları ile İtalya’nın Bologna kentinde Çocuk Kitapları Fuarı önemli fuarlar arasındadır. Ayrıca Amerika’da New York BookExpo fuarı ile Arap dünyasına yönelik Kahire, Abu Dhabi, Birleşik Arap Emirlikleri Sharjeh Kitap Fuarları Türkiye’nin katıldığı önemli fuarlardandır. Türkiye’de İstanbul’daki TÜYAP fuarı da giderek uluslar arası alanda önem kazanıyor.
Her yıl Nisan ayında yapılan Londra Kitap Fuarı (London Book Fair) da kitapçılık sektöründe daha çok telif haklarının alınıp satıldığı bir fuar niteliğinde… Earls Court’ta düzenlenen fuarda 2004 yılından itibaren “Odak ülke” uygulaması yapılıyor. Türkiye 2013 yılında 42. Londra Kitap Fuarı’nın “Market Focus country” yani “odak ülkesi”ydi. 1933 yılında Cervantes Haftası çerçevesinde başlayan Madrid Kitap Fuarı ( Feria del Libro de Madrid) köklü bir geçmişe sahip… 1967’den itibaren Retiro Parkı’nda yapılan fuar 1982’den beri de Kraliyet Hanedanı’nın himayesinde devam ediyor.
Paris Kitap Fuarı da her yıl Mart ayında Porte de Versailles fuar merkezinde yapılıyor. Bu yıl 20-23 Mart arasında yapılan 35. Paris Kitap Fuarı daha çok okura yönelik ve imza günleri, yazarlarla söyleşiler yapılıyor. 50 ülkeden 1200 yayınevinin katıldığı fuarı 200 bin kişi ziyaret ediyor. Brezilya’nın 1988’den sonra ikinci kez onur konuğu olduğu fuara Türkiye de katılıyor. Bu yıl 28. kez düzenlenen Moskova Uluslar arası Kitap Fuarı, Sovyet döneminin simge mekanlarından Vidinha’da (VDNH) 2-6 Eylül arasında yapıldı. Rusya ve 40 ülkeden 500 yayınevinin katıldığı fuarı 100 bin civarında ziyaretçi gezdi. BookExpo America adıyla 1947’den beri Amerika’nın belli başlı büyük kentlerinde yapılan kitap fuarı 2009’dan beri New York’ta Jacob K. Javits Convention Center isimli mekanda her yılı Mayıs sonu ile Haziran ayı başında yapılıyor. Ortadoğu’nun en büyük kitap fuarlarından 46. Kahire Kitap Fuarı bu yıl 28 Ocak -12 Şubat arasında yapıldı. Çoğu Arap ülkesinden olmak üzere 850 yayınevinin katıldığı fuara bu yıl Türkiye ilk kez katılmadı.
Uluslar arası kitap fuarlarının genelde iki türlü işlevleri oluyor. Bir bölümü ülkenin edebiyatını, kültürünü tanıtmayı amaçlarken bir bölümü de kitapçılık sektörünün aktörlerini bir araya getirmeyi amaçlayan yayın haklarının alınıp satıldığı fuarlardır. Örneğin Frankfurt ve Londra fuarları söyle fuarlardır…
Her yıl Kasım ayında yapılan TÜYAP Uluslararası İstanbul Kitap Fuarı bu yıl da 7 -15 Kasım tarihleri arasında 34. kez kapısını kitapseverlere açıyor. Bu yıl İstanbul Kitap Fuarı’nın teması “Mizah: Hayata Gülümseyerek Bakmak” … İstanbul Kitap Fuarı da edebiyatın tanıtımına ağırlık veren bir fuardır. İstanbul Kitap Fuarı’nın bu yılki “Onur Konuğu” Romanya… Romanya, fuarda “We owe you some words / Size bazı sözcükler borçluyuz” sloganıyla yer alıyor. Bu sloganın sebebi, Romen diline Türkçe’den geçmiş pek çok sözcük bulunması ve iki dil arasındaki etkileşim…
Bu arada yaşanan teknolojik gelişmelerin, siyasi çalkantıların her şeyi olduğu gibi uluslar arası kitap fuarlarını da etkilediği bir gerçek…. Örneğin bu yıl Frankfurt Kitap Fuarı’nı ziyaret edenler sanki geçen yıllara göre küçüldüğü hissine kapılıyor… Ama salonlarda kısa bir gezintiden sonra bu düşünce dağılıyor. Ziyaretçilerin zihinlerinde bir yanılsama yaşanıyor. Bunu yaratan, dünya kitapçılık sektöründe, fuarcılık dünyasında yaşanan değişimler olduğu kadar dünyadaki siyasi gelişmelerin yarattığı söyleniyor.
On yıldır fuar idaresi direktörü olan Jürgen Boos, “İster kağıt, ister digital, isterse film, video oyunu olsun, yayınlanan her şey bizi ilgilendiriyor. Fuar sadece kağıda basılı eserlerin sergilendiği yer değil. Bizi artık içerek ilgilendiriyor” diye açıklıyor bu durumu… Jürgen Boos, ayrıca fuarların da giderek hem ilginç etkinlerinin yapıldığı yer olduğunu, hem de siyasallaştığını hatırlatıyor. Boos, fuarların sadece kağıda basılı kitabın sergilendiği veya başka bir dile tercüme hakkının alınıp satıldığı bir yer olmaktan çıktığını söylüyor.
Kitap fuarları giderek değişim gösterse de asıl olan “Kitaplar” onların içeriğidir… İster kağıda basılsın isterse digital yayınlansın bu gerçeği değiştirmez… Edebiyatın cumhurbaşkanı olarak nitelenen yazar, eleştirmen Doğan Hızlan 40 yılı aşkındır Frankfurt Kitap Fuarı’nı ziyaret eder… Doğan Hızlan “Sevdiğim kentlerin beni oraya bağlayan, oraya çeken kültürel gerekçeleri vardır. Frankfurt da öyledir. Bir kitapseverin yüz binlerce kitabın çevrelediği bir yerde yaşaması , onun en büyük rüyasıdır. İşte Frankfurt’ta bu rüya gerçeğe dönüşür” der ve ekler “Kitabın başkenti neresiyse benim de başkentim orası olur.”
